Parmak kopması (amputasyon), el cerrahisinin en acil ve ciddi durumlarından biridir. Bu tür travmalar, hem fonksiyonel kayba hem de psikolojik etkilere yol açar. Kopan parmak bazı durumlarda mikrocerrahi ile yerine dikilebilir (replantasyon), bazı durumlarda ise yeniden yapılandırma (rekonstrüksiyon) veya protez gündeme gelir.
🩸 PARMAK KOPMASI (AMPUTASYONU): GENEL BAKIŞ
🔹 En sık nedenler:
-
Endüstriyel kazalar (pres, testere, matkap)
-
Kapı veya ağır cisim düşmesi
-
Tarım makineleri
-
Ateşli silah yaralanmaları
🔹 Etkilenen yapılar:
-
Deri
-
Kas ve tendon
-
Sinirler
-
Kan damarları
-
Kemik
Her biri onarımda dikkate alınmalıdır.
🚨 ACİL DURUM YÖNETİMİ
1. Yerinde Müdahale
-
Kanama varsa: Basınçlı pansuman (turnike çok dikkatli kullanılmalı – en fazla 20 dk)
-
Kopan parmak: Steril gazlı beze sarılır, su geçirmez poşete konur, ardından soğuk su/ buz içine konur (direkt buzla temas etmemeli)
-
Zaman çok kritik: İlk 6 saat içinde replantasyon şansı en yüksek
🧠 REPLANTASYON (Yerine Dikme) KRİTERLERİ
🔹 Yapılabilir:
-
Başparmak kopmaları (özellikle fonksiyon için çok önemli)
-
Çoklu parmak kopmaları
-
El seviyesinde amputasyonlar
-
Çocuklarda (daha yüksek iyileşme potansiyeli)
-
Temiz ve keskin yaralanmalarda (bıçak, cam gibi)
🔹 Yapılamayabilir:
-
Parçalanmış, ezilmiş parmak (kemik ve damar yapısı bozulmuşsa)
-
Kopan parmak 6-8 saatten uzun süre ılıkta kalmışsa
-
Çok hasta kişide veya ek sağlık riski olanlarda
-
Sadece serçe parmak ucunun distal kısmı – bazı merkezlerde gerek görülmeyebilir
🛠️ CERRAHİ SÜREÇ
Mikrocerrahi ile:
-
Kemik fiksasyonu (tel/vida ile)
-
Tendon onarımı
-
Arter ve ven anastomozu (damar dikimi)
-
Sinir uçlarının dikilmesi
-
Doku eksikse greft veya flep
Cerrahi genellikle 6–12 saat sürebilir.
📆 SONRASI: TAKİP VE REHABİLİTASYON
🔹 Hastanede izlem:
-
Kan akışı her saat başı kontrol edilir
-
Parmak pembe, ılık, dolgun olmalı
-
Kan sulandırıcılar ve antibiyotikler verilir
🔹 Rehabilitasyon:
-
Atel ile immobilizasyon (genelde 3–4 hafta)
-
Ardından fizyoterapi (pasif/aktif egzersizler)
-
Duyu eğitimi ve gerekirse yeniden duyu kazandırma eğitimi
-
Psikolojik destek gerekebilir
❗ KOMPLİKASYONLAR
-
Parmakta nekroz (canlılığını yitirme)
-
Duyu kaybı
-
Hareket kısıtlılığı, sert parmak
-
Soğuk intoleransı
-
Enfeksiyon
-
Uzun vadede: ağrılı nöroma, şekil bozukluğu
🔄 ALTERNATİF TEDAVİLER (REPLANTASYON OLMAYAN DURUMLARDA)
-
Rekonstrüktif cerrahi (doku transferleri, flepler)
-
Parmak protezleri
-
Tendon transferleri ile kavrama fonksiyonunun yeniden kazandırılması
-
“Pollicization”: Başparmak eksikliğinde başka bir parmağın başparmaklaştırılması
🧭 ÖRNEK VAKA
Olay: Testere kazası ile başparmak kopması
İlk müdahale: Temiz, keskin yaralanma; parmak buzdolabı poşetine sarılıp soğutulmuş
Süre: 2 saat içinde hastaneye ulaşıldı
Cerrahi: Replantasyon + damar/sinir onarımı
Sonuç: 3 ay rehabilitasyon sonrası %70 fonksiyon geri döndü
📝 NOTLAR
-
Parmak kopması olan her hasta acil mikrocerrahi ünitesine yönlendirilmelidir
-
“Küçük bir parça koptu” gibi görünse bile içinde sinir, damar veya tendon varsa sonuç hayati olabilir
-
Kopan parça direkt buzla temas etmemeli!